Jadarit, razvojna šansa vijeka ili put u ekološku propast

Ekonomska korist od iskopavanja jadarita procjenjuje se na više milijardi dolara godišnje, ali javnost strahuje da bi negativan uticaj na prirodu to višestruko prevazišao. Stručnjaci za rudarstvo i ekologiju su u emisiji "Takovska 10" iznijeli oprečne stavove o mogućnostima održive eksploatacije litijuma u Jadru i posljedicama koje bi iskopavanja imala na životnu sredinu.

Ako bi se ostvarile najbolje prognoze, Srbija bi od rudarenja litijuma u okolini Loznice godišnje mogla da prihoduje deset milijardi dolara. Ako se ostvare najgore prognoze ekologa, Zapadna Srbija i Beograd ostali bi bez pijaće vode i plodne zemlje i ta bi šteta bila mnogostruko veća od koristi.

Profesor Rudarsko-geološkog fakulteta u Beogradu Dinko Knežević smatra da je moguća održiva eksploatacija jadarita.

Objašnjava da je jadarit nov mineral, kombinacija bora i litijuma, pa je i tehnologija razdvajanja litijuma i bora potpuno nova, ne može da bude zastarela, i prvi put se pojavljuje kao originalni patent.

- Što se rudarskog dijela tiče, metode su uobičajene, nema nikakvih posebnih novosti i nema nikakvih posebnih bojazni oko svega toga - dodaje Knežević i ističe da je lako okriviti rudare.

Kada je riječ o odlaganju otpada, Knežević kaže da je u pitanju savremena metoda, kojom se svuda u svijetu odlaže rudarski otpad, na način kojim je predviđena zaštita životne sredine.

Dr Dragana Đorđević sa Instituta za hemiju, tehnologiju i metalurgiju smatra u Jadru nije moguća održiva eksploatacija jadarita.

- Ova tehnologija koja je predložena, veoma je štetna po okolinu. Jadarit je jedinstven, ali to ga ne opravdava u smislu ugrožavanja životne sredine - ističe Đorđevićeva.

Negira da se u Jadru nalazi 10% svjetskih rezervi i navodi da je to oko jedan procenat.

Njemačka ima litijuma skoro tri puta više nego Srbija, ali ne želi da otvara rudnike litijuma kaže Đorđevićeva i dodaje je tehnologija prerade litijuma pogubna za životnu sredinu, naročito u predjelu kao što je Jadar.

Iako je ove godine cijela Srbija praktično bila sušna, u Jadru je kukuruz bio visine oko četiri metra, zbog, kako je rekla, vlažne podloge koju donose plitke podzemne vode.

Objasnila je da je taj predio prebogat podzemnim pitkim vodama, koje omogućavaju usjevima da napreduju.

Ukazala je, pokazujući fotografije kukuruza u Jadru, da tamo gdje se nalaze ispitne bušotine usjevi jednostavno ne rastu, nema ni korova.

- To je zato što toksična rudnička voda izlazi iz podzemlja na površinu, i tamo gdje se razliva jednostavno se sve suši - objašnjava Đorđevićeva.

Rio Tinto negira da su to posljedice istraživanja, ali Đorđevićeva kaže da ona već sada prave štetu.

Profesor Šumarskog fakulteta u Beogradu Ratko Ristić kaže da nije moguća eksploatacija jadarita u dolini Jadra na ovom nivou tehnološkog razvoja.

Jadarit jeste jedinstven miniral, ali, prema njegovim riječima, to je najgora moguća forma, koja sadrži litijum i bor.

- Da biste izvadili litijum i bor, treba vam, prema studiji Rio tinta, dnevno 1.100 tona koncentrovane sumporne kiseline, nekoliko desetina tona eksploziva za podzemnu eksploataciju. Predviđeno je studijom Rio tinta da će doći do sleganja 850 hektara terena. Studija Biološkog fakulteta, koji je radio za Rio tinto preliminarnu procjenu uticaja na biodiverzitet, kaže da će mreža života biti izbrisana i preporuka kolega sa Biološkog fakulteta jeste da se taj projekat uopšte ne realizuje - navodi Ristić.

Litijum se trenutno eksploatiše u nekim zemljama svijeta, ali po pravilu, ističe, u pustinjama i na nenaseljenim mjestima.

Kada je riječ o Češkoj i Njemačkoj, dodaje Ristić, oni eksploatišu litijum, ali iz podzemnih voda.

Prema studiji Rio tinta, navodi Ristić, u prvoj fazi bi rudnicima, postrojenjima, pristupnim saobraćajnicama bilo zahvaćeno 2.000 hektara, i u perspektivi bi bilo ugroženo 20.000 ljudi sa širenjem rudnika.

- Litijum nije najbolji materijal za proizvodnju baterija. Imate natrijum-jonske baterije, imate grafenske baterije, imate vodonične gorivne ćelije, imate baterije na bazi gvožđa. Najveća svjetska korporacija Ketl, već je napravila ugovor sa Teslom i praviće im natrijum-jonske baterije - ističe Ristić.

Profesor Mašinskog fakulteta u Beogradu Aleksandar Jovović smatra da je eksploatacija jadarita u principu moguća, kao i svaki drugi projekat, uz određene mjere zaštite.

Profesor Jovović je, upitan da li je neizbježno da deponije unište vodni sliv, rekao da to nije neophodno i da se, kao i kod svake industrijske proizvodnje, sve dešava na samoj lokaciji.

Kaže da je količina vode koje bi se koristila više hiljada puta manja nego ona o kojoj se piše u javnosti.

- Sama prerada, taj tehnološki dio procesa, obavlja se na vrlo niskoj temperaturi, ispod 100 stepeni Celzijusa. Pri takvim uslovima, nema velikog isparavanja, pri čemu se sve radi u reaktorima zatvorenog tipa - objašnjava Jovović.

Ovdje se, kaže, ne postavlja pitanje da li se nešto može izgraditi, već je problem nepovjerenje koje se javlja od početka, odnosno nepovjerenje kako će se takav proces voditi u budućnosti.

Jovović tvrdi da ne postoji mogućnost da dođe zagađenja od otpadnih voda, jer je višak vode koji treba da se ispusti u lokalne rijeke toliko prečišćen, da mora da se domineralizuje da ne bi razblažio vodotokove.

Upitan da li je moguće napraviti rudnik po visokim standardima, takvim da doprinese društvenom blagostanju, a da ne napravi štetu koju niko ne želi, Knežević kaže da se ne može govoriti crno-bijelo .

- Ne možete imati fabriku i industrijsko postrojenje koje neće imati nikakav uticaj na životnu sredinu, već se to mora svesti na održiv sistem - ističe Knežević.

Smatra da se cijelom projektu mora pristupiti realno i ocjenjuje da je Rio tinto do sada, prema dokumentaciji, tako i pristupio i našao tehnologiju da uticaj na životnu sredinu bude minimalan.

Sa druge strane, Đorđevićeva kaže da to neće biti po visokim standardima i da će napraviti štetu.

Smatra da je kompromisno rješenje da se to ostavi za buduće generacije.

- Ako se sve uništi u narednih nekoliko decenija, šta će ostati budućim generacijama - upitala je Đorđevićeva i navela da su u Jadru jedna od naših najkvalitetnijih nalazišta pitke vode, koja mogu da zadovolje potrebe 85 miliona ljudi.

Jolović kaže da je odluka Vlade onemogućila da se vide projekat i studija uticaja na životnu sredinu.

- Mislim da svaki projekat može sa određenim mjerama da se gradi i na gusto naseljenim područjima. Imate velike industrijske parkove u cijeloj Evropi - rekao je Jolović.

Đorđevićeva smatra da će do havarija sigurno doći, ako ne za 20 ili 30, onda za 50 godina.

- Rješenje bi bilo da se za početak ne radi ništa. Dok se ova država ne upristoji, dok ne uspostavimo institucije, dok ne budemo imali inspekciju, dok ne budemo imali poštenu struku koja se drži etike i morala, bolje ne raditi ništa - smatra Đorđevićeva.

Jovović kaže da su udesne situacije nešto što se dešava i da je zato Rio tinto odustao od tečnog otpada, što bi bila najjeftinija varijanta, i prešao na potpuno drugu tehnologiju.