Svetlana Jovanović, rukovoditeljka izrade prostornog plana Crne Gore - U fokusu održivi razvoj, izazovi prekomjerna urbanizacija i seizmički rizik

U Nacrtu prostornog plana Crne Gore do 2040. godine je konstatovana prekomjerna izgradnja, posebno u primorskom regionu i u Podgorici, ali i nedovoljno kontrolisana izgradnja na svim područjima, kad su u pitanju nelegalni objekti. Ukazano je na faktore stalnog uvećanja seizmičkog rizika u primorskom regionu zbog nekontrolisane urbanizacije.

U susret ambicioznim ciljevima i izazovima Crne Gore, povezanim sa planiranjem i uređenjem njenog prostora, razgovarali smo sa rukovoditeljkom izrade prostornog plana Svetlanom Jovanović. Ona nam je pružila uvid u trenutno stanje, prioritete i strategije koje čine osnovu ovog značajnog plana. Prostorno planiranje ima ključnu ulogu u ravnoteži između ekonomske održivosti, zaštite prirodnih resursa i očuvanja životne sredine i naš razgovor sa Jovanović osvjetljava kako se Crna Gora nosi sa ovim izazovima. U ovom intervjuu istražujemo ključne aspekte plana, uključujući ciljeve, održivi razvoj, energetsku efikasnost i uključivanje građana u proces donošenja odluka, nudeći dublji uvid u budućnost Crne Gore kroz prizmu njenog prostornog plana.

- U Nacrtu PPCG u analizi stanja je dat osvrt na politiku uređenja i korišćenja prostora i ukazano je na izražene negativne trendove iz prethodnog perioda. Bez obzira što se nastojalo da se evidentirani problemi kroz izradu planske dokumentacije rješe, nije postignut dovoljan i čvrst regulatorni i administrativni okvir sa efikasnom kontrolom u korist racionalnog korišćenja prostora kao ključnog resursa za održivi razvoj.

Konstatovana je prekomjerna izgradnja, posebno u primorskom regionu i Podgorici, ali i nedovoljno kontrolisana izgradnja na svim područjima, kad su u pitanju nelegalni objekti.

Za primorski region je upravo zbog tih izraženih problema rađen Plan za obalno područje, koji je uveo određene režime u korišćenju prostora i vrlo je restriktivan kad je u pitanju izgradnja objekata. Problemi preizgrađenosti proistiiču iz nekih planova koji su ranije donijeti, a omogućili su prekomjernu izgradnju.

Neki od problema su: predimenzionisani parametri za izgradnju, disperzna nekontrolisana izgradnja koju je teško infrastrukturno opremiti, promet zemljišta i stanova i pretjerana stanogradnja, nedostatak adekvatnog uređenja zemljišta, nedovoljna komunalna opremljenost, problem pretvaranja produktivnog poljoprivrednog zemljišta u građevinska područja i dr.

Ukazano je na faktore stalnog uvećanja seizmičkog rizika u primorskom regionu zbog nekontrolisane urbanizacije, nelegalne izgradnje, velike gustine izgrađenosti i koncentracije naseljenosti stanovništva, kao i nedovoljne seizmičke sigurnosti fonda postojećih objekata.

U tom smislu je predložen savremeni koncept kontrole i upravljanja seizmičkim rizikom, koji podrazumijeva: utvrđivanje integralne politike seizmičkog rizika, identifikovanje elemenata seizmičkog rizika, utvrđivanje povredljivosti objekata i adekvatne kontrole, sa ciljem postizanja otpornosti države na seizmički rizik.

Kako planirate da se "nosite" sa urbanizacijom i rastom turizma u Crnoj Gori?

- Urbani razvoj se mora odvijati prema jasno definisanim kriterijumim, koji će obezbijediti dovoljno javnih prostora, zelenih površina, dostupnosti svim uslugama. S obzirom na to da je u većini urbanih naselja kvalitetna urbana matrica narušena, to zahtijeva dijagnozu stanja na nižem detaljnom planskom nivou i pokretanje sanacionih planova za rješavanje ključnih problema. Moramo stvarati ugodna naselja i funkcionalna za život, u skladu sa humanim principima i standardima evropskih zemalja, a može se reći i standardima koji su bili nekad davno postavljeni u Crnoj Gori.


- Temelji budućeg razvoja Crne Gore treba da budu održiv prostorni razvoj, razvoj privrede, energetike, saobraćaja i zaštita temeljnih vrijednosti prostora kroz zaštitu prirode, vrijednosti predjela, životne sredine i kulturnog nasljeđe.

U ekonomskom razvoju, to je prije svega povećanje životnog standarda kroz realizaciju prioriteta u svim sektorskim oblastima, posebno u infrastrukturnim projektima, što treba da dovede do podizanja konkurentnosti i privrednog rasta i razvoja države.
- U Nacrtu plana se ističe "zelena ekonomija" kao ekonomski pristup u razvoju svih oblasti, kroz investicije koje smanjuju emisiju štetnih gasova. Crna Gora je ekološka država i mora da slijedi principe zaštite prostora i zdravlja stanovništva. Zato se u oblasti energetike, kroz razvoj obnovljivih izvora energije, u saobraćaju kroz elektromobilnost, u poljoprivredi postizanje ciljeva zelenog odgovora shodno EU agendi, u šumarstvu kroz zaštitu šuma i održivo gazdovanje šumama, čime se postiže zaštita biodiverziteta. Pri razvoju infrastrukture i izgradnje objekata moraju se izbjegavati negativni uticaji na životnu sredinu ili svesti na najmanju moguću, tj. prihvatljivu mjeru. U realizaciji ciljeva razvoja se mora naći kompromis između razvoja i zaštite. Paralelno izradi plana se radi i strateška procjena uticaja na životnu sredinu, koja dodatno ukazuje na moguće razvojne konflikte.

Kako će građani i lokalne zajednice biti uključeni u proces donošenja odluka o prostornom planiranju?



Takođe se ističe da je značajnija realizacija potencijala energetske efikasnosti u svim sektorima potrošnje, a posebno u sektoru saobraćaja kroz unapređenje javnog transporta uključujući željeznički saobraćaj, promocija energetski efikasnih i nisko-emisionih vozila, integracija kriterijuma energetske efikasnosti u projekte saobraćajne infrastrukture, racionalna potrošnja energije sa primjenom tehnoloških inovacija (kinetičke elektrane) i energetske efikasnosti sa fokusom na sektore izgradnje i saobraćaja.

Kako će se primjenjivati zakoni i regulative koje podržavaju ovaj prostorni plan?

- U toku je izmjena Zakona o planiranju prostora i izgradnji objekata. Očekuje se da se vrate nadležnosti lokalnim samoupravama u planiranju, ali svakako uz poštovanje principa koji se definišu na državnom nivou. Ovaj plan predlaže smjernice za implementaciju i ukazuje na potrebu da se jačaju institucionalni kapaciteti i slijede predložene prioritetne aktivnosti.

Da bi se obezbijedila sigurnost i efikasnost u realizaciji strateških odredbi PPCG, neophodno je stvoriti institucionalne i zakonske uslove za sinhronizovan rad i primjenu pravila, mjera i smjernica nakon usvajanja PPCG, što je u nadležnosti institucija Crne Gore.

Kako će ovaj plan uticati na infrastrukturu i transportnu mrežu u zemlji?

I prije ovog plana prostorni planovi (donijeti 1986. g. izmjene 1991, izmjene 1997, 2008) su se bavili razvojem infrastrukture. Ovaj plan naglašava potrebu intenzivnog razvoja infrastrukture, kao preduslova bržeg ekonomskog razvoja, razvoja sjevernog regiona i zaustavljanja negativnih demografskih trendova u državi.

U ovom planu se predviđa nastavak izgradnje auto-puta Bar – Boljare, novi krak auto-puta Andrijevica – Murino – Čakor - granica sa Kosovom, planira se jadransko - jonski auto-put od granice sa Bosnom i Hercegovinom – Nudo – Čevo – Podgorica - granica sa Albanijom; primorska brza saobraćajnica i prioritetno obilaznice oko gradova, bolje saobraćajno povezivanje opština sjevernog regiona željeznicom i brzom saobraćajnicom. Planiraju se novi magistralni i regionalni putevi i rekonstrukcija postojeće mreže.

Planirana je rekonstrukcija željeznice Bar – Beograd, kraci Podgorica - Nikšić i Podgorica - Tuzi, sekundarna mreža Pljevlja - Bijelo Polje - Berane i veza Nikšić –Trebinje - Čapljina.


Planiran je razvoj pomorskog saobraćaja, sa naglaskom na značaj Luke Bar. Izgradnjom auto-puta Bar - Boljare, kao i rehabilitacijom željezničke pruge Bar - Beograd, stvoriće se adekvatno infrastrukturno zaleđe, uz koje je jedino i moguće u potpunosti valorizovati potencijale ove luke i razvijati multimodalni transport.

PPCG ističe značaj razvoja svih vidova saobraćaja, adekvatno povezivanje cjelokupnog prostora države i kvalitetno povezivanje sa regionom i Evropom sa ciljem uključivanja u panevropsku saobraćajnu mrežu.

Koji su koraci koji će se preduzeti kako bi se osiguralo da se plan efikasno implementira?

Kako će se obezbijediti transparentnost i odgovornost u procesu sprovođenja Prostornog plana Crne Gore?


Opšti ciljevi

Jovanović je navela i koji su opšti ciljevi razvoja koji se predlažu u Nacrtu PPCG:

- uspostavljanje ravnoteže u regionalnom razvoju i obezbjeđivanje kvaliteta života u svim opštinama Crne Gore, prema prostornim i ekološkim kriterijumima;

- poštovanje režima za izgradnju objekata i infrastrukture, održavanje proizvodnog potencijala poljoprivrednog zemljišta, ažuriranje podataka o zemljištu na nivou nadležnih institucija, obezbjeđivanje kvalitetnijeg urbanog razvoja i komunalna opremljenost, podsticanje ruralnog razvoja;

- racionalno korišćenje prostora i prirodnih resursa kroz detaljnu plansku dokumentaciju;

- potrebno je da se inoviraju i primjenjuju standardi i pravila u uređenju prostora i da se definišu dodatni mehanizmi kontrole kvaliteta planiranja, uređenja prostora i izgradnje objekata. To zahtijevaju i propisi Evropske unije, sa kojima sistem planiranja prostora u Crnoj Gori treba da bude usaglašen;

- za sve regione i pripadajuće lokalne zajednice je važno da se racionalizuju građevinska područja, odnosno da se primijeni "optimizacija" pri određivanju područja za izgradnju;

- planiran je razvoj urbanih područja i stvaranje humanih prostora za život i opremanje svih naselja adekvatnim društvenim djelatnostima i uslugama u skladu sa rangom i funkcijom tog naselja;

- razvoj ruralnih područja, saobraćajnim povezivanjem i otvaranjem mogućnosti za rad;

- u oblasti turizma predlaže se korišćenje potencijala svih regiona, sa akcentom na visok kvalitet turističke ponude, intenzivniji razvoj turizma u sjevernom i dijelom središnjem regionu;

- planirano je unapređenje svih društvenih usluga na cijeloj teritoriji Crne Gore u skladu sa nacionalnim normativima i standardima evropskih zemalja;

- u saobraćaju je planirano unapređenje dostupnosti svih područja na teritoriji države razvojem svih vidova saobraćaja u cilju dostizanja bolje međuopštinske, regionalne povezanosti i povezivanje sa jedinstvenim transportnim infrastrukturnim sistemom sa državama u okruženju, Evropom i svijetom;

- u energetici je planirano stvaranje stabilnog energetskog sistema, povećanje učešća obnovljivih izvora energije, primjena inovacija i smanjenje negativnih uticaja na životnu sredinu, podsticanje korišćenja obnovljivih izvora energije;

- u vodoprivredi su dati ciljevi i mjere za kvalitetno snabdijevanje vodom, zaštitu voda, ali i zaštitu od štetnog dejstva voda, kao što je zaštita od poplava;

- planiran je razvoj elektrokomunikacione infrastrukture u skladu sa zahtjevima savremenog digitalnog društva;

- u oblasti upravljanja otpadom predložene su deponije, reciklažni centri i dvorišta i odgovarajuće zbrinjavanje svih vrsta otpada. Prioritetno je važno rješavanje problema neregulisanih odlagališta u svim opštinama. Ističe se i rješavanje ključnih komunalnih problema urbanih i ruralnih naselja.

Vlada Crne Gore

Svetlana Jovanović

nacrt prostornog plana CG

urbanizacija

zelena ekonomija

prostorno planiranje