Zaštita biodiverziteta u Srbiji kroz promociju Značajnih područja za ptice i biodiverzitet

Ptice su se pokazale kao veoma efikasni indikatori biodiverziteta drugih životinjskih grupa ali i biljaka, naročito kada se koriste kao alatka za definisanje potencijalnih područja za zaštitu. Program Značajnih područja za ptice i biodiverzitet (IBA - Important Bird and Biodiversity Area) razvio je "BirdLife International", organizacija koja predstavlja najveće globalno partnerstvo u zaštiti prirode i jedan od vodećih autoriteta u zaštiti ptica u svetu. Ovaj program ima za cilj da identifikuje, prati i zaštiti globalnu mrežu IBA područja radi zaštite svetskih populacija ptica i drugog živog sveta. Iako je mreža IBA područja primarno definisana i uslovljena bogatstvom faune ptica, zaštitom ovih područja se nepobitno osigurava i dugoročna zaštita velikog broja drugih životinjskih vrsta i biljaka.

Do sada je prepoznato preko 12.000 IBA područja širom sveta, što predstavlja najveću globalnu mrežu područja za zaštitu biodiverziteta. Ova područja su definisana na osnovu međunarodno priznate motodologije koju primenjuju lokalni eksperti. Svega 40% ovih područja uživa nekakav oblik zakonske zaštite i zaštita preostalih područja predstavlja jedan od najurgentnijih globalnih prioriteta u zaštiti prirode. U prvom IBA inventaru Srbije 1989. godine, ukupna površina tada identifikovanih 16 Značajnih područja za ptice i biodiverzitet bila je 180.300 ha (2,04% teritorije države), dok je pri inventaru 2000. godine ukupna površina 35 IBA područja bila 767.000 (8,68% teritorije Srbije). U okviru IBA programa u Srbiji realizovanog u periodu 2008-2009. identifikovano je ukupno 42 područja, sa ukupnom površinom 1.259.624 ha ili 14,25% teritorije Srbije (Puzović 2009).

Razumeti zašto jedno područje zavređuje zaštitu je od ključnog značaja u zaštiti prirode. Da bi to bilo moguće, neophodno je analizirati njegov međunarodni značaj u smislu prisustva i bogatstva vrsta koje su u tom području zastupljene tokom cele godine ili sezonski. Planinska područja Jadovnika, Ozrena i Giljeve, koja se nalaze na jugozapadu naše zemlje, predstavljaju jedna od mnogih područja u Srbiji koja su od velikog značaja za očuvanje diverziteta vrsta, staništa i predeonog diverziteta, kako u nacionalnim, tako i u međunarodnim okvirima. Ova raznovrsna područja mogu podržati visoke nivoe biodiverziteta, naročito onih vrsta koje naseljavaju osetljiva i ugrožena staništa, kao što su klisure i visokoplaninske livade i pašnjaci. Osim njihovog nemerljivog značaja u očuvanju biodiverziteta, pomenuta područja lokalnom stanovništvu pružaju veliki broj ekosistemskih usluga, kao što su održivo šumarstvo, dostupnost velikog broja lekovitih vrsta biljaka, čista pijaća voda, ali takođe imaju i velike potencijale za razvoj stočarstva, sportskog ribolova i raznih oblika ekoturizma. Ova područja, kao i mnoga druga u Srbiji, suočavaju se sa nizom ugrožavajućih faktora, od kojih je nekontrolisana eksploatacija prirodnih resursa najdominantnija. Izgradnja hidroelektrana malog kapaciteta, otvaranje majdana i kamenoloma, neodrživa esploatacija šume zajedno sa krivolovom predstavljaju veliku pretnju po očuvanje diverziteta staništa i vrsta.

Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije, kao deo partnerstva "BirdLife International"-a, svake godine sprovodi monitoring određenih IBA područja u Srbiji, kao i istraživanje onih područja koja pokazuju veliki potencijal da budu nominovana kao nova Značajna područja za ptice i biodiverzitet. Nedavno sprovedena istraživanja na planinskim područjima Jadovnika, Ozrena i Giljeve u jugozapadnoj Srbiji su ukazala na prisustvo nekoliko retkih i ugroženih vrsta ptica, kao što su jarebica kamenjarka (Alectoris graeca), leštarka (Bonasia bonasa), prdavac (Crex crex), ali i na mnoštvo vrsta koje imaju nepovoljan status zaštite i čije su globalne populacije u opadanju. Tokom 2015. godine, potpomognuti od strane Rufford fondacije iz Engleske, sproveli smo dodatna metodološka istraživanja u cilju prikupljanja i analize podataka vezanih za distribuciju i određivanje veličine populacija ovih ključnih vrsta sa aspekta zaštite. Svi prikupljeni podaci biće korišćeni za nominaciju novih IBA područja u budućnosti.

Program određivanja Značajnih područja za ptice i biodiverzitet predstavlja efikasan metod za dugoročnu zaštitu ekološki osetljivih područja, gde organizacije civilnog društva koje se bave zaštitom prirode i biodiverziteta imaju ključnu ulogu u prikupljanju, analizi i prezentovanju relevantnih naučnih podataka nadležnim državnim i evropskim institucijama, naučnoj i opštoj javnosti. Stečena iskustva prilikom implementacije ovog programa u Srbiji su pokazala da je status Značajnih područja za ptice i biodiverzitet dobra polazna osnova za njhovu buduću evaluaciju i zakonsku zaštitu pod nacionalnim zakonodavstvom.

Autor: Uroš Pantović, Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije

(Napomena: tekst je preuzet iz časopisa "Eko list")

Institut za održivi razvoj i zaštitu životne sredine Zeleni krug

Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije

Aspress Bački Petrovac

Uroš Pantović

Ekolist

Program Značajnih područja za ptice i biodiverzitet

IBA

Important Bird and Biodiversity Area

BirdLife International

jarebica kamenjarka

Alectoris graeca

leštarka

Bonasia bonasa

prdavac

Crex crex

proučavanje ptica

ekoturizam

ekologija