Srpski forenzičari rame uz rame sa kolegama iz FBI - DNK analitičari u strogo kontrolisanim uslovima pomažu u otkrivanju zločina

Marina Savić, DNK analitičar iz Nacionalnog kriminalističko-tehničkog centra (NKTC) MUP-a Srbije, pre godinu dana u srpsku forenziku uvela je metodu dobijanja DNK uzorka sa čaure od ispaljenog metka, koju u svetu koristi američki FBI, kao i holandski i švedski istražitelji. Marina je unapredila holandski metod i dokazala da delovanje visoke temperature prilikom ispaljenja metka nije presudno za dobijanje DNK profila sa čaure, već da su glavni faktori veličina kontaktne površine, količina i vrsta biološkog traga koji je ostavljen. Na ovaj način, kako tvrde u NKTC-u, do sada su otkriveni počinioci više teških krivičnih dela.

Kroz DNK-a laboratoriju NKTC-a godišnje "prođe" oko 950 predmeta, što je optimalno, kako se na rezultate ne bi čekalo duže od dve nedelje. Smeštena u bombardovanjem oštećenoj zgradi, ova laboratorija u Ulici kneza Miloša u Beogradu, jedna je od najsavremenijih u Evropi. Tako i izgleda, makar sudeći na osnovu viđenog u popularnim američkim televizijskim serijama o forenzičarima.

- DNK laboratorija je dizajnirana po visokim standardima, takozvanih "čistih soba", u kojima postoji poseban sistem za filtriranje vazduha i regulaciju pritiska i temperature, čime se sprečava ulazak vazduha iz jedne sobe u drugu. To je neophodno da bi se maksimalno očuvao biološki materijal i izbegla njegova kontaminacija. Zidovi i podovi laboratorije su napravljeni od posebnog materijala, koji onemogućava elektrostatičko privlačenje čestica - objašnjava Marina Savić, dok nam uzima bukalni bris (sa unutrašnje strane obraza).

Na ovaj način, ostavljamo svoje DNK uzorke i ulazimo u laboratoriju. Oblačimo mantile, kape, maske, rukavice.

- Materijal za veštačenje se unosi u laboratoriju kroz poseban prozor – pass boks. On je upakovan u odgovarajuće obeleženu papirnu ambalažu. To znači da su maksimalno poštovani uslovi da se izbegne kontaminacija i kvarljivost materijala - objašnjava Savićeva.

Tražeći materijal za veštačenje DNK (krv, dlake, tkiva, pljuvačke, epitel...) njene koleginice pregledaju patiku koja je nađena na mestu gde je počinjeno razbojništvo.

Najčešće se na mestu zločina nađu tragovi više osoba, pa je za jedno veštačenje nekada potrebno uraditi i više desetina analiza. One se obavljaju u strogo odvojenim sobama – za sporne biološke tragove i za nesporne – referentne uzorke. Laboratorijskom obradom dobijaju se DNK profili, koji se kasnije porede. Procedura analize DNK materijala, ako je veštačenje kompleksno, traje najmanje nekoliko dana.

Prostorija u DNK laboratoriji ima deset. U jednoj od njih je i robot koji se koristi za analizu više uzoraka DNK odjednom, zatim frižider za čuvanje DNK izolata, koji radi na minus 70 stepeni.

- Naša laboratorija je jedina akreditovana forenzička DNK laboratorija u Srbiji, po standardu ISO 17025. To znači da je svaki korak u procesu rada strogo definisan i smislen, a da je nalaz koji dobijemo validan bilo gde u svetu - objašnjava Savićeva.

U bazi DNK nalazi se između tri i četiri hiljade profila. Zvanično korišćenje ove baze biće moguće nakon usvajanja zakona o DNK registru, koji je u proceduri. Poređenje DNK profila kroz ovu bazu omogućiće efikasnije otkrivanje počinilaca krivičnih dela.

- Marina Savić je jedna od forenzičara iz NKTC-a, koja potvrđuje da nije sve samo u opremi i novcu - kaže za "Politiku" Dragan Mijović, zamenik načelnika NKTC-a. Mijović navodi da njegovi saradnici potvrđuju ono što mnogi koriste kao frazu – da su ljudi najveća vrednost.

- Za postignute rezultate NKTC-a najzaslužniji su ljudi koji ovde rade. Reč je o mladim osobama, između 30 i 40 godina. Da nije njihovog entuzijazma, ne bismo bili u situaciji da pratimo sve metodološke trendove, jer u materijalnom smislu naše potrebe, trenutno, ne mogu odgovarajuće da budu finansijski propraćene od države - tvrdi Mijović.

Utvrđivanje porekla nepoznatog počinioca krivičnog dela

Veliki projekat na kome DNK laboratorija NKTC-a radi sa Srpskom akademijom nauka i umetnosti je studija koja će omogućiti utvrđivanje porekla osobe, po muškoj liniji. Cilj studije je materijalno potvrditi predanja o poreklu, a njen forenzički značaj jeste formiranje mape zastupljenosti različitih haplogrupa u regionima Srbije.

- Analizom ipsilon hromozoma dobija se ipsilon haplotip, koji se nasleđuje po muškoj liniji i koristi se, između ostalog, za utvrđivanje porekla. To je forenzički važno jer će, na osnovu mape zastupljenosti haplotipova (haplogrupa) biti moguće odrediti verovatno poreklo nepoznatog počinioca krivičnog dela. Pojedine haplogrupe su specifične za određene delove sveta, a nisu utvrđene kod nas (na primer Daleki istok ili američki kontinent). Kako smo utvrdili, u Srbiji dominira I2a haplogrupa, ali postoje i one ređe zastupljene, koje karakterišu određene regione Srbije. Upravo ove retke haplogrupe, ukoliko se utvrde kod nepoznatog počinioca krivičnog dela, mogu usmeriti istragu u određenom pravcu ili odbaciti sumnje na određenu osobu - objašnjava Marina Savić, DNK analitičar iz NKTC-a.