(Ana Nikolov) Beograd - grad na rekama

Simpozijum

ODRŽIVI PROSTORNI, URBANI I RURALNI RAZVOJ SRBIJE

Institut za Arhitekturu i Urbanizam Srbije

Ana Nikolov : Beograd – grad na rekama

Abstract:

Belgrade is situated on the banks of two great rivers Danube and Sava. However the city is distant from them. In order to include Belgrade into international courses Belgrade needs to get in touch with its rivers, and provide various tourist offers. Tourism has to be the base for economic development of the city, so the reconstruction of Belgrade needs to be guided with the idea of getting the city closer to its rivers. That process must be followed by building great luxurious hotel complexes and ports for tourist boats and yachts. Part from Pancevo Bridge across Visnjicka Banja, to Vinca has great potential location for tourist-recreational center in Belgrade.

Uvod

Dobro je poznato da je Beograd svojim položajem na obalama dveju velikih reka, sa jasno prepoznatljivom kombinacijom reljefa i vodenih površina, nekada fascinirao putopisce i druge koji su ga u raznim prilikama pohodili, ali isto toliko je istina da Beograđani nikada nisu, pa ni danas ne uživaju u lepotama i blagodetima obala Save i Dunava. Pokušaji da se prevaziđu posledice kulturno-istorijskih okolnosti koje su grad odvojile od reka nisu do sada imali željene rezultate, kontakt grada i reka ostvaren je samo mestimično.

Sl.1. Deo karte blokova iz GUP Beograda

Dužina rečnih obala Beograda je 200 km. Na tom području se nalazi 16 rečnih ostrva, od kojih su najpoznatija: Ada Ciganlija, Veliko ratno ostrvo i Gročanska ada. Duž reke Save i Dunava izgrađeno je oko 48 km obaloutvrda i kejova. Neki od kejova (leva obala reke Save u zoni ušća), koji su urađeni kao deo napora da se grad na skladniji način poveže sa rekama, uklopljeni u parkovsko zelenilo u priobalju, postali su najveća vizuelna i rekreaciona dragocenost.

Uređene obale i ade, marine i nautički turizam treba da postanu specifično obeležje Beograda. Da li će, i kada, Beograd sići na svoje reke pitanje je inicijative, upornosti i osmišljene i realne akcije usmerene u tom pravcu. Položaj, prirodni diverzitet i kulturne vrednosti predstavljaju osnov za razvoj turizma kao komplementarne privredne grane sa saobraćajem, industrijom i energetikom na jednoj strani, i kao aktivnosti koja može uspešno da promoviše i afirmiše prirodni, kulturni i privredni indentitet grada na drugoj strani. Sport sa vrhunskim potencijalima predstavlja aktivnost kojom se podržava razvoj turizma i istovremeno daje posebno obeležje Gradu Beogradu u širim regionalnim okvirima.

Turistički potencijali Save i Dunava

Beograd ima sve uslove da bude jedna od najznačajnijih evropskih rečnih luka. Ka njemu gravitira 1.663 km unutrašnjih plovnih puteva Republike Srbije, a preko reke Dunav je povezan sa najznačajnijim evropskim plovnim sistemom Dunav – Majna – Rajna. Područjem Beograda, Dunav protiče u dužini od 60 km, od Starih Banovaca do Grocke, a reka Sava protiče u dužini od 30 km, od Obrenovca do ušća. Na tom potezu od 90 km nalazi se mnogo atraktivnih lokaliteta koji su potencijalne ili već realizovane turističko – rekreativne zone. Potrebno je podići nivo usluga i objediniti sve sadržaje koje Beograd može da ponudi, jer Beograd sa Dunavom predstavlja izuzetnu razvojnu šansu za turizam Srbije.

Na području Beograd pored reke Save nalazi se veštačko jezero nastalo spajanjem Ade Ciganlije nasipima sa njenom desnom obalom. Ada Ciganlija je izuzetan model urbanog poluostrva, oaza zdravlja, mira, zelenila, sporta i kulture koja se nalazi na svega 4 km od centra Beograda. Njena dužina je oko 5,5 km a prosečna širina oko 500 m. Ukupna površina ukjučujući Makiš, Adu Međicu i akvatorij, iznosi oko 800 hektara. Savsko jezero, omiljeno kupalište Beograđana, dugačko je 4.2 km., prosečne širine 200 m, i dubine od 4,5 m. Bez ovog jezera danas se ne može ni zamisliti boravak u gradu koji je davno prešao broj od milion stanovnika, a u kome letnje temperature dostižu četrdeset stepeni celzijusa. Obrasla gustom listopadnom šumom, prošarana proplancima i livadama, Ada je postala najveće, najlepše i najposećenije izletište, kupalište i odmaralište Beograđana. Plaža oko Savskog jezera je u celosti uređena i opremljena neophodnim infrastukturnim objektima, pa je jedna od najvećih i najlepših plaža na veštačkim jezerima u Evropi. Jezero svojim položajem, kvalitetom vode, opremljenošću objekata i dužinom staza je veoma pogodno za vrhunska takmičenja na mirnim vodama, za plivanje, veslanje, kajak, vaterpolo, skokove u vodu, jedrenje na dasci i druge sportove. Na njenim mnogobrojnim suvozemnim i sportskim terenima, odvijaji se najrazličitija takmičenja od kojih mnoga imaju zvanični karakter.

(plaža na Adi Ciganliji)

(marina na Adi Ciganliji)

Na ovom poluostrvu nalazi se i posebno blago sportskog ribolova Beograda, jezero «Ada safari». Lokacija jezera je jedinstvena za ovu vrstu sporta. Od nekadašnje močvare zarasle u šipražje i trsku, 1994. napravljeno je jezerce površine 6 hektara poribljeno kapitalnim i retkim primercima ribe, strogo kontrolisanog kvaliteta, kao što su: šaran, amur, babuška i vrlo retka i atraktivna riba linjak.

Ploveći nizvodno nailazimo na ušće Save u Dunav na nadmorskoj visini od 68 metara. Pogled sa Kalemegdana, panorama ušća Save i Dunava, sa Velikim Ratnim ostrvom u sredini, preopznatljiv je simbol grada. Na Velikom ratnom ostrvu danas se nalaze vikendice i bašte zaljubljenika u prirodu, a na gornjem špicu omiljena zemunska plaža Lido. Akvatorija i teritorija Velikog ratnog ostrva su stanište prirodnih retkosti, retkih i ugroženih vrsta ptica, a takođe predeo izuzetnih morfoloških i geoloških tvorevina.

(beogradska tvrđava)

Kalemegdanski park, najlepši je i najveći beogradski park, istovremeno je i najznačajniji kulturno-istorijski kompleks, u kojem dominira Beogradska tvrđava. Naziv Kalemegdan odnosi se samo na prostorni plato oko Tvrđave koji je osamdesetih godina 19. veka pretvoren u park. Na Kalemegdanu se nalaze: Vojni muzej, Umetnički paviljon «Cvijeta Zuzorić», Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture, Zoološki vrt, dečiji zabavni park, veći broj sportskih igrališta i ugostiteljskih objekata. Između Beogradske tvđave i Save i Dunava nalazi se najveći invaliditet grada – železnička pruga. Njeno prostiranje od Savsko amfiteatra, preko ušća, do luke Beograd, onemogućilo je Beograđanima da uživaju u blagodetima reka i njihovih obala. Ova izolovanost grada je jedan od razloga što evropski turistički brodovi samo prolaze pored njega. Veliki problem izmeštanja pruge oko Beogradske tvrđave mogao bi se rešiti pravljenjem montažnih tunela koji su testirani i u širokoj primeni u inostranstvu, a njihova realizacija svakako je jeftinija nego izmeštanje celog železničkog saobraćaja iz ovog područja i ne podrazumeva obustavljanje saobraćaja dok su radovi u toku. Ova intervencija u prostoru neophodna je radi bržeg i lakšeg uključivanja Beograda u evropske turističke tokove.

(montazni tuneli )

Ploveći dalje, na levoj obali Dunava, nailazimo na prirodno jezero Veliko Blato koje doduše zbog male dubine ima barsku vegetaciju, ali je veličine Palićkog jezera i za razliku od njega nema problema oko održavanja potrebne količine vode da bi opstalo, jer se prihranjuje podzemnim vodama iz Dunava. Ceo prostor oko njega je ispresecan kanalima, što su najbolja ribolovna područja duž Dunava i oko njega. Uređenjem ovog jezera stvorila bi se još jedna dominantna tačka u turističkoj ponudi grada.

Izuzetan u svakom pogledu, ali minimalno iskorišćen potencijal jeste Ada Huja. Ovo ekološko blago prostire se na oko 600 hektara priobalnog dela Dunava, od Pančevačkog mosta do sela Višnjica, na samo 4 kilometara od centra grada. Ada Huja je do sredine 60-ih godina prošlog veka bila rečna ada – ostrvo u Dunavu. Tada su ljudi, koji su planirali budući izgled grada, doneli odluku da Ada Huju spoje sa desnom obalom i preko dvadeset godina je rečni rukavac, tzv. Dunavac, zatrpavan. Na samoj obali Ada Huje podignuta je fabrika hartije i time je obesmišljen najatraktivniji deo Dunavske obale.

(deponija na Adi Huji)

(fabrika hartije na Adi Huji)

Sve svetske metropole ljubomorno štite svoje reke, a izlazak na obale kruniše lepotu ovih gradova. Ovako vredan prostor na obali Dunava u urbanističkom smislu može da bude previ dragulj. U ekonomskom smislu, radi se o gradskom građevinskom zemljištu koje «nema cenu». Potencijal lokacije može se ostvariti kroz sadržaje koji imaju komercijalne efekte, ali takve da su na dobrobit stanovništva.

(Ada Huja - pogled iz vazduha)

Na ovom području neophodo je da se umesto deponije stvore zelene oaze, šetališta i biciklističke staze, kulturni i sportski objekti kao i izgradnja turističkih kapaciteta za turiste koji će putovati pravcem Rajna – Majna – Dunav – Crno more. U okviru tog cilja potrebno je izgraditi lučki kompleks za pristajanje i servisiranje turističkih brodova, kao i njihovo snabdevanje hranom, vodom, naftom i ostalim potrebama, tako da Ada Huja bude obavezno turističko pristanište za sve brodove. Za prihvat turista, njihovu razonodu i animaciju, da bi što duže boravili na tom prostoru, potrebno je izgraditi određeni hotelski kompleks. Pored naših hotela, koji treba da budu urađeni u etno stilu, treba ponuditi svim državama, koje se nalaze na potezu Rajna – Majna – Dunav – Crno more, da izgrade hotele u njihovom nacionalnom stilu, čime će strani ulagači dovesti svoje turiste na Adu Huju. U okviru svakog hotelskog kompleksa treba da postoji i restoran u nacionalniom stilu. Područje je dovoljno veliko da pored hotela i restorana budu i prateći sadržaji za sport i rekreaciju (tereni za tenis, golf, košarku, rukomet, odbojku, staze za karting itd.), restorani više turističke klase, kao i parkovi za zabavu kao što su: zološki vrt, Dizni park, Dinosaurs park, Kuća strave i drugi zabavni kompleksi. Parkovi za zabavu treba da budu rađeni po uzoru na svetske parkove zabave, ali moraju da se razlikuju po nečemu od svih drugih, da bi Ada Huja postala specifično, prepoznatljivo, popularno mesto na potezu Rajna – Majna – Dunav – Crno more.

Takođe je potrebno povezati biciklističke i pešačke staze od Ade Ciganlije, pored Kalemegdanske tvđave, oko luke Beograd, ispod Pančevačkog mosta pa sve do Ade Huje u jedan integrisan sistem staza sa različitim sadržajima. Isto tako je potrebno aktivirati rečni metro koji bi pored predhodno navedenih delova grada povezivao i levu obalu Dunava u jedinstvenu turističku ponudu Beograda.

Na samoj obali Dunava, 14 kilometara udaljeno od Beograda nalazi se praistorijski lokalitet Belo brdo i predstavlja svetski poznato arheološko nalazište sa ostacima, velikog neolitskog naselja, u kulturnom sloju debljine 10,5 m i zahvata površinu od 10 hektara. U toku iskopavanja, koje je započeo 1908. profesor Beogradskog univerziteta dr Miloje Vasić, otkrivene su brojne kuće, zemunice sa ostacima materijalne kulture praistorijskog čoveka. Svaki od nataloženih praslojeva, koji obeležava pojedine faze života u Vinči (u razdoblju od oko 4500. do 3200. pre naše ere), sadrži prave riznice najraznovrsnijih predmeta: oruđe i oružje od kamena i kosti, posuđe za svakodnevnu upotrebu, bogato dekorisane ritualne vaze, veliki broj antropomorfnih i zoomorfnih figurina izuzetno upečatljive stilizacije, nakit od raznih vrsta retkih i skupocenih materijala i bezbroj drugih predmeta i umetničkih dela izrađenih u samoj Vinči ili pribavljenih iz udaljenih oblasti - iz srednje Evrope, donjeg Podunavlja ili sa Mediterana. Vinčanska kultura prostirala se oko 4000. godine pre naše ere, na teritoriji većoj od teritorije bilo koje neolitske kulture u Evropi. Pojedina njena naselja premašila su veličinom i brojem žitelja ne samo sva istovremena neolitska naselja, već i prve gradove znatno kasnije nastale u Mesopotamiji, Egeji i Egiptu. Vinčanska kultura bila je u zenitu razvoja do 3800. godine pre n.e. - otprilike, sve dok se nisu pojavile zajednice koje su razvile nove privredno-društvene odnose, zasnovane na stočarstvu i obradi bakra i zlata. Ptrebno je, uz pomoć marketinga, postići veću atraktivnost ovog područja, a od evropskog značaja je povezivanje velike kulturne staze rimskog limesa, u pravcu Kladova, kombinovane sa velikim tragovima srpske srednjovekovne kulture (smederevska i golubačka tvrđava) i neolita (Vinča).

Nizvodno od Beograda Dunav se opet, račva u niz rukavaca, i to su velike ade kod Pančeva. Takvih ada ima i dalje nizvodno gde god zbog krivina ili drugih razloga dolazi do uspora rečnog toka, jedna od grupa takvih ostrva je kod Grocke. Sve te ade predstavljaju potencijalne lokacije za atraktivne turističke sadržaje.

U današnjim savremenim uslovima za svremeni rečni (i naravno ne samo rečni) saobračaj, odstojanja od dvadeset ili stotinak i nešto više kilometara ne predstavlja nikakvu prepreku za najatraktivnija jednodnevna putovanja. Duž čitavog toka Dunava, od izvora do ušća, na stotinak kilometara od Beograda, veće prirodne atrakcije nema od Đerdapske klisure. Uz sve to ide i prirodna atraktivnost rečnog toka neposrednog beogradskog područja, i prostora između, od Beograda do Đerdapa. Već samo na bazi komparativnih prednosti koje pruža priroda sama, sektor Dunava kod Beograda i nizvodno odatle, do izlaska iz Srbije, daje odgovarajuće mesto beogradskom području sa jasnim obeležjima po kojima se ono razlikuje od svih drugih delova vodenog puta Dunavom. Atraktivnost posete Đerdapu zavisiće od onoga koliko se uradi na atraktivnosti Beograda. Sa vezom na kanal Rajna – Majna – Dunav – Crno more, u odnosu na mrežu rečnih saobraćajnica unutar evropskog kopna, za turistička putovanja, znači putovanja radi rekreacije i zadovoljstva, ovo je preimućstvo koje će u nastupajućem periodu tranzicije moći da odigra veliku i korisnu ulogu, ako se sa njim bude računalo na odgovarajući način.

3. Zaključna razmatranja

U poslednjoj deceniji dvadesetog veka, integracijom evropskih država, značajan činilac ekonomskog razvoja postaje turizam, kao jedna od tercijarnih delatnosti koja preuzima primat u ukupnim privrednim aktivnostima, omogućavajući istovremeno i razvoj i zaštitu. Rušenjem barijera između istoka i zapada došlo je do otvaranja mogućnosti za nesmetani protok roba, usluga i ljudi, što izuzetno pogoduje razvoju turizma. Položaj na dvema rekama, gotovo jedinstven u Evropi, neposredna blizina planinskog zaleđa i relativno bogat kulturni i istoriski sadržaj čini Beograd potencijalno izuzetnom turističkom destinacijom. Saobraćajni položaj čini ga lako dostupnim preko koridora X i VII.

Povezivanjem navedenih atraktivnih lokacija počev od Ade Ciganlije i Ade Međice preko Velikog Ratnog ostrva sa plažom Lido, zemunskog keja, jezera Veliko Blato, Ade Huje, Vinče, ada kod Pančeva i Grocke i dalje ka Đerdapu i sve do izlaska Dunava iz Srbije čineći jedinstvenu turističku zonu umreženu i povezanu pešačkim i biciklističkim stazama, rečnim metroom i različitim atraktivnim sadržajima koji su u dodiru sa rekama, doprineće se afirmaciji Beograda kao obavezne turističke stanice u svim turističkim tokovima koji su ga do sada zaobilazili ili mimoilazili.

Da bi ovakve akcije postale realnost neophodno je napraviti programe razvoja turizma koji se moraju fokusirati na: razvoj specijalizovanih delatnosti (indentifikovanje potrebnih profesionalnih profila u turizmu imajući u vidu nedostatak kompetentne radne snage, kao i obuka i materijalna podrška ovakvim nastojanjima), marketingu i komunikacijama (korišćenje informacija i komunikacionih tehnologija radi poboljšanja pristupa informacijama o turističkim potencijalima i uslugama), poboljšanju informacione baze (razvoj komparativne, postojane i jasne regionalne i subregionalne baze podataka o jačini, vrednostima i prirodi turističkih aktivnosti regiona) i istraživanju (naučna, espertska, statistička, eksperimentalna).

Ukupan efekat grada ne meri se samo dohotkom ukupno i na jednog stanovnika, koji se postiže u materijalnoj proizvodnji, nego i značajnim eksternim uštedama i eksternim efektima koji nastaju u okviru raznih privrednih i javnih organizacija, institucija i službi, koje zajedno utiču na podizanje opšte atraktivnosti grada, što se između ostalog meri, preko poseta poslovnih ljudi, turističkih poseta, i željom da se u takvim gradovima ostane što duže jer su veoma privlačni. Kao najvažniji faktor razvoja turističke privrede smatra se turistički marketing. On podrazumeva reklamiranje, prepoznatljiva vizualna i tekstualna rešenja u kampanji koja se zasnivaju na isticanju glavnih turističkih determinanti područja, odnosi sa medijima, organizovanje radionica, prezentacija, studijska putovanja, edukacija uprave, turističkih radnika i građana, itd. Markentiška i komunikaciona strategija se razrađuje na osnovu tržišta i statistike. Potrebno je formirati ekipe koje bi se starale o npr: muzici, kulturi, obilascima grada i sl. radi optimizacije turističke ponude. Neophodno je održavanje prostorne baze podataka turističkih funkcija, promovisanje razmene turističke baze podataka među organizacijama uključujući npr. nivoe popunjenosti turističkih kapaciteta i autpute lokalnih ekonomskih modela uticaja na turizam, kao i formiranje nekoliko Internet stranica posvećenih turizmu koje bi pružile najopsežnije informacije za svakog posetioca, planove grada, mogućnost rezervisnja hotela, kupovinu karata za razne kulturne manifestacije, kalendar događaja, i sl.

Treba promeniti koncep razvoja grada i omogućiti da se grad spusti do same reke, da njegovi najatraktivniji sadržaji – kultuni, trgovački, rekreativni, zabavni, hotelski, sportski i drugi, budu u neposrednom kontaktu sa vodenim površinama i tek tada će Beograd biti u prednosti u odnosu na ostale gradove na Dunavu. Trenutno Beograd mora da se suoči sa zadatkom rešavanja svog identiteta u odnosu na druge velike gradove u Evropi i svetu. Svoj novi identitet Beograd mora potraži u odnosu na međunarodnu podelu rada, na mestu i ulozi grada u tom okruženju, i ukoliko bude stvorio dovoljno razloga da se u njega dođe i da se u njemu zaradi, moderni trgovački i turistički karavani dolaziće u njega, što je i uslov za nastajanje, razvoj, opstanak ili odumiranje svakog grada. Ne može se čekati da investitori i investicije dođu. Iskustva zemalja u tranziciji pokazuju da se mora izvršiti dobra priprema za ulazak kapitala, počev od zakonodavne materije, preko planske i projektne dokumentacije, vlasništvom nad zemljistem, pripremom zemljišta za izgradnju, izgradnjom primarne infrastrukture itd. Ukoliko se bude dugo čekalo, kapital velikih kompanija za izgradnju kapitalnih objekata na Dunavu umesto u Beograd pronaći će neke druge atraktivne lokacije.

Literatura:

1. Regionalni prostorni plan administrativnog područja grada Beograda, Urbanistički zavod Beograda, Beograd 2004.

2. Generalni urbanistički plan Beograda, Urbanistički zavod Beograda, Beograd 2003.

3. Prostorni plan Republike Srbije, Sl. Glasnik RS, jun 1996.

4. Zbornik radova, Beograd i njegov region, Geografski fakultet, Beograd 2003.

5. Zbornik radova, Uloga preduzetništva u planiranju, građenju i održavanju nekretnina, Savez inženjera i tehničara Jugoslavije, Vrnjačka Banja 1994.

6. www.beograd.org.yu

Beograd, 2004.godine