Šta vezuje Srbe za Stoni Beograd?

Gradova-imenjaka Beograda ima širom sveta. Još je u XV veku turski putopisac Evlija Čelebija pisao da postoje četiri Beograda, po jedan u Srbiji, Rumuniji, Albaniji i Mađarskoj. "Beli gradovi" se mogu naći i u Rusiji, Poljskoj, Hrvatskoj, SAD…

Međutim, samo dva Beograda su bila sedišta kraljeva – glavni grad Srbije i Stoni Beograd u Mađarskoj, poručuju iz Turističke organizacije Mađarske.

Stoni Beograd ili Sekešfehervar, kako ga zovu Mađari, nalazi se na oko 50 kilometara od Budimpešte, nedaleko od jezera Balaton. Reč "stoni" iz imena označava "presto", jer su se u ovom gradu krunisali mađarski kraljevi, čak 43 njih, od čega je 15 kraljeva i sahranjeno u ovom gradu. Stoni Beograd je bio i prestonica Mađarske od XII veka, pa do 1543, kada su ga Turci osvojili. Iako odavno nije prestonica, Stoni Beograd je deveti najveći grad Mađarske i jedan od najrazvijenijih gradova u državi. On je ujedno i veliko ekonomsko, železničko i putno raskršće, a ponosi se i bogatim sportskim i kulturnim životom.

Od XV veka, u Stonom Beogradu počinju da se naseljavaju Srbi, kojima je ugarski kralj Matija Korvin dozvolio da se nastane u različitim delovima Mađarske u zamenu za njihovu vojnu službu. Do XVIII veka, oko 300 Srba je živelo u Stonom Beogradu, a 1772. godine, na mestu stare crkve, izgrađena je Jovandanjska crkva. Jovandanjska crkva se nalazi u Srpskoj četvrti, a sama crkva i četvrt su renovirane osamdesetih godina XX veka, za šta je Stoni Beograd dobio Evropsku nagradu za zaštitu spomenika. U poređenju s drugim crkvama u gradu, Jovandanjska crkva spolja izgleda skromno, ali zato njen barokni enterijer odlikuje raskoš. U Stonom Beogradu živela je, radila i umrla čuvena srpska slikarka Katarina Ivanović, koja je bila prva počasna članica Srpske akademije nauka i umetnosti.

Kvart Palotvaroš je nastao spajanjem dva stara naselja - četvrti Siget i Srpske četvrti. Srpska četvrt i dalje čuva atmosferu iz XVII i XVIII veka, kada su ovaj kraj naseljavali trgovci i zanatlije. Centar ove četvrti bila je Srpska ulica u kojoj se nalazi i Jovandanjska crkva, a nekada su tu bile i srpska škola, kao i kuće viđenijih srpskih porodica, ali i običnih seljaka i zanatlija. U svakodnevni život Srba u Stonom Beogradu moguće je zaviriti u Srpskoj ulici broj 11, gde se nalazi Kuća Danice Čikoš, koja je i dalje opremljena originalnim nameštajem iz XVIII veka. Cela oblast Palotvaroš danas predstavlja muzej na otvorenom.

Blizu Ulice Palotai nalazi se gotovo zaboravljeno Srpsko groblje. Ovde su se ljudi sahranjivali od sredine XVII veka, kada je prostor groblja bio van grada. U pitanju je jedino groblje u ovom gradu na kom se neki od nadgrobnih spomenika smatraju istorijskim spomenicima. U centru Srpskog groblja nalazi se mala pravoslavna kapela posvećena Svetoj Katarini. Najinteresantniji spomenik je groteskna nadgrobna ploča sa skeletom koji drži kosu, a mnoge nadgrobne ploče ukrašene krstovima su i dalje dobro očuvane.