Uticaj izgradnje hidroelektrana na Ibru na naselja u neposrednom okruženju

Na razmatranom potezu, uz samu reku, nalazi se deset naselja: osam na teritoriji grada Kraljeva i dve na teritoriji opštine Raška. Uticaj je različit, pa ćemo detalji biti ponuđeni u daljem tekstu.

(Bogutovačka banja)

Uticaj na mesto Bogutovac

U zoni ušća reke Lopatnice u Ibar, na oko 4 km uzvodno od HE Lakat nalazi se naselje Bogutovac (grad Kraljevo). Prema podacima popisa iz 2002. godine u naselju živi 320 stanovnika. Trend promene broja stanovnika je negativan, s obzirom da je prema podacima popisa iz 1991. godine u naselju živelo 372 stanovnika, pa se predviđa da će se i u narednom periodu broj stanovnika smanjivati. Naselje se najvećim delom nalazi na levoj obali reke, sa koje se nalaze i železnička pruga i drumska saobraćajnica M-22. U zoni naselja rečna dolina se širi, pa će i površina vodenog ogledala na tom potezu, nakon izgradnja sistema, biti nešto veća u odnosu na uzvodniji i nizvodniji potez i iznosiće oko 150 – 200 m. Kota normalnog uspora akumulacije Lakat iznosi 233 mnm što u zoni naselja iznosi oko 1 m ispod kote nožice železničke pruge. U ovom naselju ispod kote normalnog uspora naći će se 15 objekata na levoj obali i jedan objekat na desnoj obali.

(Tvrđava Maglič)

Uticaj na mesto Maglič

Sledeće naseljeno mesto je Maglič (grad Kraljevo), koje se nalazi neposredno uzvodno od druge pregrade – HE Maglič, a koje se najvećim delom nalazi na desnoj obali. Ovo naselje prema popisu iz 2002. godine imalo je samo 45 stanovnika, a zbog negativnog trenda promene broja stanovnika pretpostavlja se da će naselje 2015. godine ostati bez stanovnika. Ovo naselje nalazi se u zoni spomenika kulture Maglič grad, koje se nalazi na desnoj obali reke, neposredno uzvodno od pregradnog objekta. Kota normalnog uspora, od 256,5 mnm potapa drumsku saobraćajnicu (koja se nalazi na levoj obali), pa je neophodno njeno izmeštanje na dužini od oko 3,3 km, što je planirano izdizanjem nivelete na oko 1 m iznad nivoa stogodišnjih voda. Oko 1 km uzvodno od pregradnog objekta postoji pešački viseći most, koji služi samo za prilaz Maglič gradu. Ovaj most će nakon izgradnje sistema biti potopljen. Prilaz navedenom kulturno-istorijskom spomeniku biće rešen izgradnjom novog mosta umesto starog koji se potapa. U zoni ovog naselja ispod kote normalnog uspora naći će se dva objekta na levoj obali (kajakaški klub i jedna kuća) i jedan objekat na desnoj obali. Pored navedenih objekata neophodno je izvršiti eksproprijaciju, odnosno izmestiti i kafanu "Jeremijin grad" sa nekoliko pomoćnih objekata.

(Polumir)

Uticaj na naselje Polumir

Naselje Polumir (grad Kraljevo) nalazi se u zoni uspora pregradnog objekta Gradina. Centralni deo naselja skoncentrisan je na desnoj obali, kojom prolazi železnička pruga i železnička stanica. Manji deo naselja, na uzvodnom delu, nalazi na levoj obali. Ova dva dela naselja povezana su drumskim mostom. U naselju živi 309 stanovnika, prema popisu iz 2002. godine. Kao i u ostalim naseljima u dolini Ibra, trend promene broja stanovnika je negativan, pa se očekuje smanjenje ovog broja. Kota normalnog uspora akumulacije iznosi 301,6 mnm zbog čega će se ispod kote normalnog uspora naći 5 objekata na desnoj obali i tri objekta na levoj obali. Osim ovih objekata neophodno je izmestiti i nekoliko objekata koji se nalaze u zoni za koju je neophodno izvršiti eksproprijaciju (nivo vode koja se javlja jednom u 1000 godina).

(Dolina jorgovana, spomenik Ibarskim junacima)

Uticaj na naselje Cerje

Naselje Cerje (grad Kraljevo) nalazi se neposredno uzvodno od pregradnog objekta Cerje. Ovo naselje je na desnoj obali reke, na nešto većim nadmorskim visinama, pa kota normalnog uspora akumulacije Cerje od 316,9 mnm nema uticaja na objekte u ovom naselju. Međutim, drumska saobraćajnica, koja prolazi levom obalom reke, biće potopljena i neophodno je njeno izmeštanje u dužini od oko 1,8 km. Kako bi se naselje Cerje povezalo sa drumskom saobraćajnicom M-22 pregradni objekat Cerje treba rešiti tako da se preko njega omogući lokalni drumski saobraćaj. Naselje Cerje je, prema podacima popisa iz 2002. godine imalo 629 stanovnika, sa negativnim trendom promene broja stanovnika. U zoni isklinjavanja uspora akumulacije Cerje, na desnoj obali reke nalazi se naselje/zaseok Zečevići, dok se na levoj obali nalazi naselje/zaseok Pusto polje. Ova dva zaseoka povezana su lokalnim drumskim mostom, a u njegovoj blizini je i železnički most, s obzirom da pruga prelazi sa desne na levu obalu reke. U delu zaseoka Pusto polje koje se nalazi u zoni uspora akumulacije Glavica, sa kotom normalnog uspora od 329,4 mnm, u zoni između drumske saobraćajnice i reke na levoj obali (u inundaciji) nalaze se objekti industrije Ekonom, za proizvodnju metalne opreme i nameštaja, koja trenutno nije u funkciji. S obzirom da se ova zona nalazi ispod KNU neophodno je izvršiti izmeštanje/eksproprijaciju ovih postrojenja, kao i nekoliko objekata koji se nalaze u toj zoni. Na desnoj obali će se četiri vikendice naći ispod KNU.

(naselje Ušće)

Uticaj na naselje Ušće

Jedno od najvećih naselja na razmatranom potezu je naselje Ušće (opština Kraljevo), koje se nalazi na ušću reke Studenice u Ibar. Ovo naselje ima 2.065 stanovnika, prema popisu iz 2002. godine, i za razliku od ostalih naselja u dolini Ibra, zapaža se pozitivan trend promene broja stanovnika, što je vrlo bitno sa gledišta mera koje treba preduzeti u fazi planiranja i građenja. Najveći deo naselja nalazi se na levoj obali reke, gde se nalazi i centar naselja. Međutim, oko 200 m uzvodno od ušća Studenice u Ibar drumska saobraćajnica prelazi sa leve na desnu obalu, pa se naselje proširilo i na tu obalu gde je skoncentrisano duž saobraćajnice (zaseok D. Žarče). Naselje se nalazi u zoni isklinjavanja akumulacije Glavica, gde nema uticaja uspora i gde reka praktično ne izlazi iz svog prirodnog korita.

HE Ušće nalazi se uzvodno od naselja Ušće. U zoni te akumulacije nalazi se još nekoliko zaseoka (G. Žarče, Dželep), ali se oni nalaze na većim nadmorskim visinama, tako da razmatrani sistem nema značajnijeg direktnog uticaja. Samo dva objekta će se naći ispod KNU, odnosno neophodno je izvršiti izmeštanje/eksproprijaciju objekata na desnoj obali.

Uticaj na naselja Međari, Bare, Lozno i Bojanići

Uzvodno, u selu Međari, neophodno je eksproprisati još jedan objekat. Naselje Bare nalazi se na desnoj obali reke, a najvećim svojim delom je iznad drumskog puta, ali i objekti koji se nalaze između puta i reke su na dovoljnoj visini da nisu ugroženi budućim sistemom.

Na levoj obali reke, neposredno nizvodno od pregradnog objekta Bojanići nalazi se naselje Lozno (Grad Kraljevo), sa 135 stanovnika. U zoni ovog naselja reka Ibar ne izlazi iz svog prirodnog korita, pa nije predviđena nikakva eksproprijacija objekata.

Naselje Bojanići je poslednje naselje Grada Kraljevo na razmatranom potezu. Nalazi se na desnoj obali Ibra neposredno uzvodno od pregradnog objekta Bojanići, u inundaciji velikog desnog rečnog meandra. U zoni naselja Lozno, koje se nalazi oko 1 km nizvodnije, reka izlazi iz kanjona i dolina se širi, pa je akumulacija Bojanići nešto šira od ostalih akumulacija sistema. Najveća širina je upravo u zoni naselja Bojanići i iznosi oko 200 m. Ovo naselje ima 94 stanovnika (prema popisu iz 2002. godine), a delovi ovog naselja bliže reci i u sadašnjim uslovima ugroženi su poplavama. Kao primer navode se poplave koje se javljaju jednom u 20 godina, koje ugrožavaju nekoliko objekata ovog naselja. Nakon izgradnje sistema 12 objekata će se naći ispod KNU, od kojih je pojedine objekte potrebno izmestiti.

(Baljevac na Ibru)

Uticaj na naselje Biljanovac i Baljevac

Naselje Biljanovac, koje se nalazi na kraju uspora akumulacije Bojanići, je na teritoriji opštine Raška. Naselje se nalazi na desnoj obali reke. Najveći deo naselja nalazi se iznad puta i železničke pruge. Naselje ima 587 stanovnika, a u naselju se nalazi most preko Ibra, kojim drumski put prelazi sa desne na levu obalu.

Oko 1,5 km uzvodno od naselja Biljanovac, nalazi se naselje Baljevac. Naselje se prostire na obe rečne obale. Ima 1.636 stanovnika i predstavlja jedno od dva najveća naselja na razmatranom potezu reke (pored naselja Ušće). Naselje se nalazi u zoni isklinjavanja akumulacije Bojanići, tako da reka ne izlazi iz svog prirodnog korita, zbog čega nema praktično nikakvih uticaja na priobalje. Uz samo korito reke, u ovom naselju, locirana je separacija uglja. Separacija uglja na obali nije poželjna, jer je potencijalni izvor zagađenja ne samo te akumulacije već i dužeg nizvodnijeg poteza sistema. Zbog toga je neophodno da se predvide mere zaštite, koje će podrazumevati sprečavanje dospevanja materijala iz separacije u korito reke.

Realizacijom kaskadnog sistema na potezu od Lakta do blizu Biljanovca doći će do izvesnih promena predela. Te promene će se desiti samo u domenu osnovnog korita reke. Umesto brze tekućice, koja u dužim periodima godine samo pokriva dno minor korita širine nekoliko metara, tako da se sama reka na nekim deonicama i ne uočava sa puta, dobile bi se stabilne jezerske akvatorije, najčešće samo u okviru sadašnjeg major korita. Da se radi o malim promenama širina vodnog ogledala govore podaci o prosečnim širinama vodnog ogledala u prirodnom stanju i nakon formiranja uspora. Zapaža se da se te širine u prirodnom stanju kreću od oko 30 m do oko 50 m (46,3 m najveća prosečna širina za HE Lakat). Nakon realizacije sistema vodna ogledala jezera se uglavnom zadržavaju u koritu za veliku vodu i prosečno iznose od oko 70 m do 170 m. Faktor povećanja širine jezerske akvatorije u odnosu na prirodnu širinu vodnog ogledala je u granicama oko 2 do 3 (dva do tri puta šire vodno ogledalo), osim u slučaju najuzvodnije stepenice HE Bojanići, na kojoj se prosečna širina povećava sa oko 30 m na oko 170 m. Postoje duži potezi sistema na kojima uopšte ne dolazi do promene širine vodnog ogledala akvatorije.

Izvor : Prostorni plan područja posebne namene sistema hidroelektrana na Ibru